Dissociatie is een woord dat vaak klinkt alsof er meteen “iets mis” is, maar in feite kennen we het allemaal. Denk maar aan dat moment dat je in de auto rijdt en opeens beseft dat je de laatste vijf minuten op de automatische piloot hebt gereden. Of wanneer je helemaal opgaat in een boek of een film en de tijd uit het oog verliest. Dit zijn lichte vormen van dissociatie, een normaal en gezond mechanisme van ons brein om prikkels te filteren.
Toch kan dissociatie ook een heel andere kant hebben. Bij vrouwen die een traumatische ervaring hebben meegemaakt rondom zwangerschap, bevalling of de kraamtijd, kan dissociatie een manier zijn waarop het lichaam en de geest proberen om met overweldigende emoties of pijn om te gaan. Het kan voelen alsof je “er niet helemaal bij bent”, alsof je jezelf van een afstandje ziet, of dat de wereld om je heen wat wazig wordt.
Dissociatie als beschermingsmechanisme
In essentie is dissociatie een beschermingsmechanisme. Ons brein heeft verschillende manieren om met gevaar of stress om te gaan: vechten, vluchten, bevriezen, en dissociëren hoort daar ook bij. Het is alsof er een noodknop wordt ingedrukt: je wordt tijdelijk losgekoppeld van de intensiteit van het moment.
Als je een heftige bevalling hebt meegemaakt, kan dat betekenen dat je tijdens of vlak na de gebeurtenis het gevoel had “niet meer in je lichaam te zitten”. Als je je in de kraamtijd extreem machteloos voelde of veel angst ervoer, kan dissociatie later opspelen in de vorm van gevoelloosheid, concentratieproblemen of moeite om je emotioneel verbonden te voelen met je baby of partner.
Wanneer dissociatie een probleem wordt
Hoewel dissociatie in eerste instantie bedoeld is om je te beschermen, kan het op langere termijn ook lastig worden. Als het brein te vaak terugvalt op dissociatie, kan het voelen alsof je het contact met jezelf of je omgeving kwijtraakt. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot:
- Emotionele afstand: moeite hebben om emoties toe te laten of te herkennen.
- Herinneringsgaten: bepaalde momenten van de bevalling of kraamtijd lijken onvolledig of niet meer terug te halen.
- Moeite met nabijheid: het gevoel dat je niet volledig aanwezig bent bij je kind of partner.
- Overlevingsstand: constant op de automatische piloot functioneren, zonder ruimte voor rust of verbinding.
In die zin is dissociatie één van de vele mogelijke reacties op trauma. Anderen herkennen misschien juist een verhoogde alertheid (hyperarousal), herbelevingen, of juist een voortdurende vermoeidheid. Iedereen reageert op zijn eigen manier, afhankelijk van de situatie en van eerdere ervaringen.
Hoe ik het bij moeders terugzie
In mijn werk heb ik regelmatig moeders ontmoet die mij vertelden dat ze tijdens de bevalling het gevoel hadden alsof ze “boven het bed zweefden” en van een afstand toekeken. Op dat moment leek dat de enige manier om de pijn en machteloosheid aan te kunnen.
Ook heb ik vrouwen begeleid die in de kraamtijd merkten dat ze uren voor zich uit konden staren, terwijl hun baby naast hen lag. Zij beschreven het alsof er een waas over de werkelijkheid hing. Vaak komt er dan schuld of schaamte bij kijken, terwijl dit eigenlijk een herkenbare vorm van dissociatie is.
En soms zie ik dat een moeder tijdens het vertellen over haar bevalling ineens volledig stilvalt, alsof ze wegzakt uit het gesprek. Ze hoort de woorden niet meer en voelt zich afgesloten van het moment. Ook dat is een beschermingsmechanisme van het lichaam.
Herkennen en helen
Dissociatie laat zien hoe krachtig ons brein is in het beschermen tegen pijn, maar het kan je ook het gevoel geven dat je jezelf of de verbinding met je kind kwijt bent. Het goede nieuws is dat herstel mogelijk is. Met zorg, aandacht en de juiste begeleiding kun je stap voor stap weer meer aanwezig raken in je lichaam en in je leven. Bij Materna Care bied ik een veilige plek waar je deze ervaringen mag onderzoeken, zonder oordeel. Samen kijken we hoe je weer vertrouwen kunt vinden in jezelf en in de band met je kindje zodat je niet alleen overleeft, maar ook weer echt kunt léven.
